DAVA : Davacı, Salihli Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığına verdiği 2.4.1996 günlü dilekçesi ile İzmir Sıkıyönetim Komutanlığı 1 numaralı Askeri Mahkemesinin 14.9.1982 gün ve E. 81/419; K: 82/212 sayılı kararı ile TCK. 1461/3. maddesi uyarınca 8 yıl ağır hapis cezası ile cezalandırılmasına karar verildiği, cezasının çekip 15.5.1984 tarihinde şartla salıverildiğini ileri sürerek memnu hakların geri verilmesini istemiştir.

SALİHLİ AĞIR CEZA MAHKEMESİ: 3.4.1996 gün ve 54-53 sayıyla 353 sayılı Yasanın 258. maddesi uyarınca Askeri Mahkemelerde verilen hükümler üzerine, yasaklanmış hakların verilmesine ilişkin başvuruların bağlı bulunduğu birlik veya askeri kurumun tabi olduğu Askeri Mahkemeye veya böyle bir bağlılık yoksa, ikametgahının bulunduğu yerdeki ve bu da yoksa en yakın askeri mahkemeye yapılması gerektiği, davacının İzmir Sıkıyönetim Komutanlığı 1 nolu Askeri Mahkemesince cezalandırıldığı, belirtilen Sıkıyönetim Mahkemesinin görev ve yetkisine 3953 sayılı Yasa ile 30.12.1993 tarihinden itibaren son verildiği, Salihli İlçesinde Askeri Mahkeme bulunmadığından, Sıkıyönetim Mahkemesiyle eş değerde bulunması nedeniyle en yakın mahkemenin İzmir Güney Deniz Saha Komutanlığı Askeri Mahkemesi olduğunun anlaşıldığı gerekçesiyle görevsizlik kararı vermiş, karar temyiz edilmeyerek kesinleşmiştir.

İZMİR GÜNEY DENİZ SAHA KOMUTANLIĞI ASKERİ MAHKEMESİ: 25.4.1996 gün ve 10-18 sayıyla; Askeri Yargıtay 1. Dairesinin

20.12.1995 gün ve 810-808 sayılı kararından bahisle, davacının, memnu haklarının geri verilmesine ilişkin isteminin, 1402 sayılı Yasaya eklenen 3953 sayılı yasanın ek geçici 5. maddesi ve sonuçta CMUK. 416 maddesi uyarınca ikametgahının bulunduğu yer ağır Ceza Mahkemesinin görevine girdiği gerekçesiyle görevsizlik kararı vermiş, karar temyiz edilmeyerek kesinleşmiştir.

İNCELEME VE GEREKÇE:

Uyuşmazlık Mahkemesi Ceza Bölümü, Selçuk Tüzün'ün Başkanlığında; İrfan Kılınç, Teoman Üneri, Nedim Baran, Fahrettin Demirağ, Dr. Ferhat Ferhanoğlu, A. Necmi Özler'in katılmaları ile yaptığı 4.10.1996 günlü toplantıda, raportör Hakim Ayten Anıl'ın raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; toplantıda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı yerine katılan Savcı Erdoğan Güneş ile Askeri Yargıtay Başsavcısı yerine katılan Hakim Yzb. İrfan Yılmazlar'ın, davanın çözümünün adli yargı yerinin görevine girdiği yolundaki yazılı düşünceleri doğrultusunda, sözlü açıklamaları da dinledikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

KARAR : Dosyada mevcut İzmir Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Numaralı Askeri Mahkemesinin 14.9.1982 gün ve E. 1981/1419; K. 9821/212 sayılı kararının 14. sayfasında hüküm fıkrasının 2 ve 3 bentlerinde davacı hakkında; TCK 33 maddesinde yer alan ve ceza süresi ile kayıtlı olmak üzere ""yasal kısıtlılık"" cezası verildiği kamu hizmetlerinden yasaklama ( hidematı amme den memnuiyet ) cezasının bulunmadığı anlaşılmaktadır.

Yasak hakların geri verilmesi Türk Ceza Yasasının 121-124 üncü maddeleri ile Ceza Muhakemeleri Usulü Yasasının 416-420 nci maddelerinde düzenlenmiş bulunmaktadır.

TCK. 121. maddesine; ""Müebbeden hidematı ammeden memnuiyet ve ceza mahkumiyetinden mütevellit diğer nevi ademi ehliyet cezaları memnu hakların iadesi tarikiyle izale olunabilir"" denilmektedir. Bu hükümden mahkumiyet kararında kamu hizmetinden yasaklılık kararı yer almasa bile bu karar nedeniyle, özel bir yasadan kaynaklanan ehliyetsizliklerin, memnu hakların geri verilmesinin konusu olabileceği anlaşılmaktadır.

Yasak hakların geri verilmesi, belirli şartların gerçekleşmesi halinde ceza mahkumiyetinden doğan ömür boyu yasaklılık ve ehliyetsizliklerin ortadan kaldırılmasını sağlayan ve bu suretle sözü edilen yasaklılık ve ehliyetsizlikten kurtulmak isteyen kimseyi namuslu bir şekilde yaşamaya teşvik eden bir kurumdur.

Yasak hakların geri verilmesi talebi, diğer şartların yanı sıra belirli bir sürenin geçmiş olması şartına bağlı bulunduğundan asli cezanın infazı ile yakından ilgilidir ve bu niteliği itibariyle de tali bir davadır.

Türk Ceza Yasasının 124. Maddesinde; ""Memnu haklar, Usulü Muhakematı Cezaiye Kanununun tayin ettiği suretlerle iade olunur. Memnu hakların iadesine alakadarların talebi üzerine usulü dairesinde karar verilmesi mahkemeye aittir."" hükmü yer almakta, 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Yasasının 416. maddesinde de: ""Memnu hakların iadesi dilekçesinin mahkumun ikametgahı olan yerin tabi bulunduğu Ağır Ceza İşlerini gören mahkemeye verileceği"" öngörülmektedir.

Askeri Mahkemelerden verilen hükümlerle ilgili yasaklanmış hakların geri verilmesi ise 353 Sayılı Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Yasasının 258 inci maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddede; ""Askeri Mahkemelerden verilen hükümler üzerinde yasaklanmış hakların geri verilmesine dair başvurmalar 197 ve 198 inci maddelerdeki şartlar dairesinde bağlı olduğu birlik veya askeri kurumun tâbi olduğu askeri mahkemeye veya böyle bir bağlılık yoksa ikametgâhın bulunduğu yerdeki ve bu da yoksa en yakın askeri mahkemeye yapılır.

Bu başvurmalar hakkında bu kanun ile Askeri Ceza Kanunundaki hükümler saklı kalmak şartıyla, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununda yazılı hükümler uygulanır.

Bu başvurmalar hakkında askeri mahkemenin vermiş olduğu hükümler temyiz olunabilir"" denilmektedir.

Şu halde, askeri mahkemece yasaklanmış hakların geri verilmesine karar verilebilmesi için, hakların yasaklanmasına ilişkin hükmün de askeri mahkemece verilmiş olması, mahkumiyete konu olan suçla ilgili yargılama yapmaya askeri mahkemenin görevli olması gerekmektedir. Bir başka ifadeyle yasaklanmış hakların geri verilmesi konusunda askeri mahkemenin görevi, 353 Sayılı Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Yasasının 9. uncu maddesinde; ""Askeri Mahkemeler, kanunlarda aksi yazılı olmadıkça, asker kişilerin askeri olan suçları ile bunların asker kişiler aleyhine veya askeri mahallerde yahut askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmak"" şeklinde ifade edilen asli yargılama görevi ile sınırlıdır. Asker olmayan kişilerin hangi hallerde Askeri Mahkemelerde yargılanacakları ise 353 Sayılı Kanunun 11/B maddesinde belirtilmiştir.

Sıkıyönetim Askeri Mahkemelerinin askeri mahkeme olduğunda bir tereddüt yoksa da, bu mahkemeler sıkıyönetim ilanını takiben sıkıyönetim ilan ve faaliyetleri ile ilgili belirli bazı suçlara bakmak üzere sıkıyönetimin devamı süresince görev yapmak üzere kurulmuşlardır. Sıkıyönetim Askeri Mahkemelerinin görev ve yetkileri 1402 Sayılı Sıkıyönetim Kanununun 13. 14 ve 15 inci maddelerinde belirtilmiştir.

Sıkıyönetim askeri mahkemelerinden verilmiş hükümlerle ilgili olarak yasaklanmış hakların geri verilmesine ilişkin davalara Sıkıyönetim Kanunundaki atıf nedeniyle 353 Sayılı Kanunun 258 inci maddesi gereğince hükmü veren Sıkıyönetim Mahkemesinde, bu mahkeme kaldırılmış ise en yakın Sıkıyönetim Mahkemesinde veya hükümlünün ikametgahının bulunduğu yer mahkemesinde bakılması gerektiğinde kuşku yoktur. Ancak Sıkıyönetimin kaldırılması ve Sıkıyönetim Mahkemelerinin görevlerinin sona ermesinden sonra, asıl ceza davasına bakmakla görevli bulunmayan askeri mahkemelerin, tali dava niteliğindeki yasaklanmış hakların geri verilmesi hususunda görevli olduğunu kabul etmek, maddenin ruhuna ve yasa koyucunun amacına aykırı düşeceği gibi tabii hakim ilkesiyle de bağdaşmayacaktır.

Nitekim, 1402 Sayılı Kanunun 3953 Sayılı Kanunla değişik 23 üncü maddesinde sıkıyönetimin kaldırılması durumunda, sıkıyönetim askeri mahkemelerinin görev ve yetkilerinin sona ereceği, soruşturma ve dava dosyalarının karar verilmesine gerek olmaksızın durumlarına mahiyetlerine ve kanun hükümlerine göre, bulundukları aşamada soruşturmaya ve yargılamaya devam edilmek üzere görevli ve yetkili mercilere gönderileceği yazılıdır. Aynı yasanın Ek Geçici 5 inci maddesinde de;

""Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihte görev ve yetkileri devam etmekte olan Sıkıyönetim askeri mahkemesinin görev ve yetkileri sona erer. Bu mahkemelerde görülmekte olan dava dosyaları karar verilmesine gerek olmaksızın ve bulundukları aşamada yargılamaya devam edilmek üzere; tebliğ aşamasında bulunan, karar verilmiş olup da gerekçeli hükümlerinin yazım işleri tamamlanan dava dosyaları durumlarına, mahiyetlerine ve kanun hükümlerine göre, davalara bakmakta olan sıkıyönetim askeri mahkemesinin bulundukları yerin yargı çerçevesindeki görevli yargı mercilerine gönderilir.

Temyiz incelemesi için Askeri Yargıtay Başsavcılığında ve Askeri Yargıtay dairesinde bulunup da henüz karara bağlanmamış dava dosyaları Yargıtay'a, karar verilmiş olanlar, işlemlerinin tamamlanmasını müteakip kanunun yürürlüğe girdiği tarihte davaya bakmaya yetkili Sıkıyönetim askeri mahkemesinin bulunduğu yerin yargı çerçevesindeki görevli yargı mercilerine gönderilir.

Cezaların infaz işlemleri, Cumhuriyet Başsavcılığınca kovuşturulur ve yerine getirilir."" hükmüne yer verilmiştir.

İzmir'de sıkıyönetim 19.7.1985 tarihinde kaldırılıp İzmir Sıkıyönetim Askeri Mahkemeleri MSB.lığının 26.2.1987 gün ve AD: 39-1-87, Şb. 2 Synt. ( 1978 ) A-2 sayılı onay emri ile, 15.3.1987 tarihinden itibaren lağvedilerek, dava dosyaları Ankara Sıkıyönetim Askeri Mahkemesine gönderilmekle birlikte, 30.12.1993 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan 27.12.1993 gün ve 3953 Sayılı Kanunla 1402 Sayılı Kanuna eklenen Ek Geçici 5 inci maddeye göre de, bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihte görev ve yetkileri devam etmekte olan sıkıyönetim askeri mahkemesinin görev ve yetkilerinin sona ereceği belirtildiğinden, Ankara Sıkıyönetim Askeri Mahkemesinin de görev ve yetkisi sona ermiştir. Sıkıyönetim Askeri Mahkemelerinin kesinleşmiş olan dava dosyalarında yasaklanmış haklar varsa, tali dava niteliğindeki bu hakların geri verilmesi isteminin artık genel hükümler çerçevesinde adli yargı mercilerince karara bağlanması gerekmektedir.

Açıklanan nedenlerle; bu konuda karar verme görevi genel hükümlere göre askeri yargıya ait olmayıp adli yargıya ait olduğundan, Salihli Ağır Ceza Mahkemesinin görevsizlik kararının kaldırılması gerekmiştir.

SONUÇ : Anlaşmazlığın niteliğine göre davanın Adli yargı yerinde görülmesi gerektiğine, bu nedenle Salihli Ağır Ceza Mahkemesinin 3.4.1996 gün, 19961 57-53 sayılı görevsizlik kararının kaldırılmasına 4.10.1996 gününde oybirliğiyle kesin olarak karar verildi.