OLAY : Davacı Şirket, tekel ürünlerinin toptan satış yetkisinin verilmesi için yaptığı başvurunun davalı idarece işyerinin konuya ilişkin yönetmelikte öngörülen koşulları taşımadığı nedeniyle reddi yolundaki işlemin iptali istemiyle, (Mahkeme'ce dilekçe ret kararı verilmesi üzerine usulüne uygun düzenlenen dilekçe ile) 22.3.1996 gününde idari yargı yerinde dava açmıştır. İSTANBUL 1. İDARE MAHKEMESİ; 19.12.1996 gün ve E: 1996/317, K: 1996/1705 sayı ile, davalı idarenin 233 sayılı KHK.'ye tabi bir Kamu İktisadi Kuruluşu olduğu; 233 sayılı KHK.'nin 4. maddesinde, kararname kapsamındaki kuruluşların bu KHK. ile saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi olduğu kuralına yer verildiği; TEKEL Anastatüsünün 3. maddesinin ikinci fıkrasında da, kuruluşun KHK. ile bu Anastatü hükümleri saklı kalmak üzere özel hukuk hükümlerine tabi olduğunun belirtildiği; bu durumda davalı Kamu İktisadi Kuruluşunun, davacının tekel ürünlerinin toptan satış yetkisinin verilmesi yolundaki talebinin reddi işleminin, ticari faaliyetleriyle ilgili olup, idari dava konusu edilecek türden bir işlem olarak kabulüne yasal olanak bulunmadığı gibi, esasen davalı Kuruluşun Yönetim Kurulunca kabul edilerek yürürlüğe konulan alım-satım ve ihale yönetmeliğine göre yürütülen ve KHK.'nin açıkça belirttiği hususlar dışında ticari usullere yani, özel hukuk hükümlerine göre etkinlikte bulunan davalı idarenin dava konusu işleminden dolayı zedelenen hakların adli yargı yerinde aranması gerektiği gerekçesiyle, görevsizlik kararı vermiş; bu karar, temyiz edilmeyerek kesinleşmiştir. Bunun üzerine davacı Şirket vekilince, davalı Tekel idaresinin ret işleminin hukuka aykırılığının tespiti ile işyerine tekel ürünlerinin toptan satış ruhsatı verilmesine hükmedilmesi istemiyle, 1.4.1997 gününde adli yargı yerinde dava açılmıştır.

İSTANBUL 5. ASLİYE TİCARET MAHKEMESİ; 7.10.1998 gün ve E: 1997/316, K: 1998/1592 sayı ile, iddia, savunma, toplanan deliller, mahallinde yapılan bilirkişi incelemesi sonucunda tanzim olunan rapora ve tüm dosya kapsamına göre, özel hukuk kişileri arasında sözleşme özgürlüğü ilkesinin geçerli bulunduğu; bu olayda da özel hukuk hükümlerine tabi olan davalı Kuruluşun bayilik sözleşmesini dilediği kişi ile yapma veya istemediği kişi ile yapmama özgürlüğüne sahip olduğu; Kuruluşun bir icabı olmadığı gibi davacı ile bayilik sözleşmesi yapma zorunluluğunun da bulunmadığı; davacı tarafından yapılan icabın Kuruluş tarafından kabul edilmediği ve bu kabul etmeme keyfiyetinin kendi iç işi olup davacıyı ilgilendirmediği; yargıcın müdahalesi yoluyla davalı Kuruluş adına kabul iradesi oluşturularak sözleşmenin kurulmuş addedilemeyeceği ve davalının davacı ile bayilik sözleşmesi kurmaya mecbur edilemeyeceği gerekçesiyle, davanın reddine karar vermiştir.

Davacı Şirket vekilinin temyiz başvurusu üzerine, YARGITAY 19. HUKUK DAİRESİ'nce; 18.10.1999 gün ve E: 1999/3351, K: 1999/6027 sayı ile, davacı dava dilekçesinde, davalı Tekel İdaresine ürünlerini pazarlamak üzere bayilik sözleşmesi için başvurduğunu ve bu yöndeki talebinin davalı yanca reddedilmesinin isabetsiz olduğunu ileri sürdüğüne göre uyuşmazlığın çözümünün idari yargının görevine girdiği ve adli yargının görevsiz olduğu gözetilerek dava dilekçesinin reddi gerekirken mahkemece işin esasına girilmesinin doğru görülmediği gerekçesiyle, anılan Mahkeme kararı bozulmuş; davalı idare vekilinin karar düzeltme isteği, aynı DAİRE'nin 28.2.2000 gün ve E: 2000/1231, K: 2000/1441 sayılı kararıyla reddedilmiştir.

İSTANBUL 5. ASLİYE TİCARET MAHKEMESİ; 10.7.2000 gün ve E: 2000/366, K: 2000/807 sayı ile, Yargıtay bozma ilamına uyulmak suretiyle ve bozma gerekçesinde belirtilen nedenlerle uyuşmazlığın çözümünün idari yargının görevine girdiği gerekçesiyle görevsizlik kararı vermiş; bu karar, YARGITAY 19. HUKUK DAİRESİ'nin 13.12.2000 gün ve E: 2000/9045, K: 2000/8641 sayılı kararıyla onanmak suretiyle (davacı Şirket vekilince karar düzeltme isteğinden feragat edilmesi üzerine) kesinleşmiştir.

İNCELEME VE GEREKÇE: Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümü'nün, Ali HÜNER'in Başkanlığında, Üyeler: Dr. Mustafa KILIÇOĞLU, Ümran SAYIŞ, Bekir AKSOYLU, Ayla ALKIVILCIM, Dr. Serdar ÖZGÜLDÜR ve Hıfzı ÇUBUKLU'nun katılımlarıyla yapılan 9.7.2001 günlü toplantısında, Raportör - Hakim İsa YEĞENOĞLU' nun davanın çözümünde idari yargının görevli olduğu yolundaki raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; ilgili Başsavcılarca görevlendirilen Yargıtay Cumhuriyet Savcısı Mustafa EKİNCİ ile Danıştay Savcısı Emin Celalettin ÖZKAN'ın davada idari yargının görevli olduğu yolundaki yazılı ve sözlü açıklamaları da dinlendikten sonra GEREĞİ GÖRÜŞÜLÜP DÜŞÜNÜLDÜ:

USULE İLİŞKİN İNCELEME:

Dosya üzerinde 2247 sayılı Yasa'nın 27. maddesi gereğince yapılan incelemeye göre, adli ve idari yargı yerleri arasında anılan Yasa'nın 14. maddesinde öngörülen biçimde olumsuz görev uyuşmazlığı doğduğu ve dava dosyalarının 15. maddede belirtilen yönteme uygun olarak, davacının istemi üzerine son görevsizlik kararını veren mahkemece Uyuşmazlık Mahkemesi'ne gönderildiği anlaşılmaktadır. Usule ilişkin herhangi bir noksanlık görülmemiş, esas inceleme yapılmasına oybirliği ile karar verilmiştir.

ESASA İLİŞKİN İNCELEME:

Davacı Şirket, tekel ürünlerinin toptan satış yetkisi verilmesi (bayilik sözleşmesi yapılması) için yaptığı başvurunun TEKEL İdaresince reddi yolundaki işlemin iptali ile Şirketlerine tekel ürünlerinin toptan satış ruhsatı verilmesine hükmedilmesi istemiyle dava açmıştır.

233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'ye tabi bir kamu iktisadi kuruluşu olan Tütün ve Tütün Mamülleri Tuz ve Alkol İşletmeleri (TEKEL) Genel Müdürlüğü, 233 sayılı KHK. eki listede Başbakanlık ile ilgilendirilen kamu iktisadi kuruluşu olarak gösterilmiştir.

233 sayılı KHK.'nin 1. maddesinde, bu KHK.'nin, iktisadi devlet teşekkülleri ile kamu iktisadi kuruluşlarının ve bunların müesseselerinin, bağlı ortaklıklarının kurulmasını, iştiraklerinin teşkilini, özerk bir tarzda ve ekonominin kurallarına uygun olarak yönetilmelerini ve amaçlarına ulaşabilmelerini sağlamak için denetlenmelerini, kamu iktisadi kuruluşlarının kendilerine verilen görev ve kamu hizmetlerini ekonomik ve sosyal gereklere uygun olarak verimlilik ilkesi doğrultusunda yürütmelerini düzenlemek amacı taşıdığına işaret edilmiş; 2. maddesinde, "Kamu İktisadi Kuruluşu 'Kuruluş': sermayesinin tamamı Devlete ait olup tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan ve gördüğü bu kamu hizmeti dolayısıyla ürettiği mal ve hizmetler imtiyaz sayılan kamu iktisadi teşebbüsüdür." şeklinde tanımlanmış; 4. maddesinde, teşebbüslerin tüzel kişiliğe sahip ve bu KHK. ile saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi bulundukları, Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet İhale Kanunu hükümlerine ve Sayıştay'ın denetimine tabi olmadıkları belirtilmiştir. Buna göre, TEKEL Genel Müdürlüğünün, özerk bir tarzda ve ekonominin kurallarına uygun olarak faaliyette bulunmak üzere kurulan, sermayesinin tamamı Devlete ait, tüzelkişiliğe sahip bir kamu kuruluşu olduğu kuşkusuzdur. 8.6.1942 tarih ve 4250 sayılı İspirto Ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu'nun değişik 1. maddesinde, bu Kanun'un amacının, her türlü ispirto ve ispirtolu içkilerin üretimi,

iç ve dış alım ve satımı, dağıtımı ve fiyatlandırılmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemek olduğuna işaret edilmiş ve aynı Kanun'un değişik 19. maddesinde, ispirto ile bira ve şarap dahil her çeşit ispirtolu içki satmak isteyenlerin İnhisarlar (TEKEL) İdaresinden ruhsat almaya mecbur oldukları; bu ruhsatın esaslarının Maliye Ve Gümrük Bakanlığınca objektif kurallar belirlenerek düzenlenecek bir yönetmelikle tespit edileceği belirtilmiş olup, anılan maddeye dayanılarak Maliye Ve Gümrük Bakanlığınca hazırlanan ve 4.8.1984 tarih ve 18479 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan "(...) İspirto İle Bira Ve Şarap Dahil Her Çeşit İspirtolu İçki Satmak İsteyenlere Tekel İdaresince Verilecek Ruhsatnamelere Dair Yönetmelik" ile, satış ruhsatı ile ilgili işlemlerde aranacak usul ve esaslar düzenlenmiştir. Ayrıca, 9.5.1969 tarih ve 1177 sayılı Tütün Ve Tütün Tekeli Kanunu uyarınca düzenlenen ve 24.1.1975 tarih ve 7/9348 sayılı B.K.K. ile kabul edilerek yürürlüğe konulan Tütün Ve Tütün Tekeli Tüzüğü'nün "Yurt içi tütün mamülleri satışı" başlığını taşıyan 4. Bölümünde yer alan 66. maddesinde, "Tekel İdaresi, satış deposu bulunmayan şehir ve kasabalarla belli bir çevredeki köylerde mamül satışı için başsatıcılık ihdas edebilir. Başsatıcıların tabi olacağı esaslarla haklarında uygulanacak işlemler, Tekel Genel Müdürlüğünce saptanır." kuralına yer verilmiş ve takibeden maddelerde, satıcıların sınıflandırılması denetimi ve satış yerlerinin şartları vd. hususlar belirtilmiş olup; TEKEL İdaresi'nce, anılan Yasa'nın verdiği yetkiye dayanılarak ve TEKEL ürünlerinin toptan satışına ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi amacıyla çıkarılan "Tekel'ce Pazarlanan Ürünlerin Toptan Satışı Hakkında Yönetmelik"te TEKEL ürünleri toptan satıcılığı hakkının kazanılmasına, kullanılmasına ve kaybedilmesine, hizmetleri karşılığı toptan satıcılara verilecek hizmet ücretinin belirlenmesine ilişkin hükümlere yer verilmiş ve anılan Yönetmeliğin 4. maddesinde, TEKEL Yönetim Kurulu'nca, Büyükşehir Belediye hudutları dahilinde ve sabit işyerlerinde TEKEL bayilerine satış yapmak üzere maddede sayılan şartları taşıyanlara toptan satış yetkisi verileceğine işaret edilmiş ve aynı Yönetmeliğin 6. maddesinde de, toptan satıcılık yapanlara, TEKEL İdaresi tarafından toptan satış belgesi verileceği belirtilmiştir.

Olayda, TEKEL ürünlerinin toptan satıcılığı için başvuruda bulunulması üzerine idarece davacı Şirkete ait işyerinde yapılan inceleme sonunda, Tekelce Pazarlanan Ürünlerin Toptan Satışı Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesinde öngörülen koşulları taşımadığı gerekçesiyle sözkonusu başvurunun reddedilmesi nedeniyle uyuşmazlığa konu edilen davanın açıldığı anlaşılmaktadır. Anayasa'nın 124. maddesinde, kamu tüzel kişiliklerinin, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelikler çıkarabilecekleri kuralına yer verilmiştir.

İdarenin görev alanını ilgilendiren kanun ve tüzüklerin uygulanmasına ilişkin olarak çıkardığı yönetmeliklerin, Anayasa'nın anılan maddesi ile idareye tanınan düzenleme yetkisine dayandığı; objektif ve genel nitelik taşıyan bu düzenlemelerin idare hukuku alanını ilgilendirdiği; dolayısıyla, gerek genel düzenleyici işlemlerin gerekse bunlara dayalı olarak tesis edilen uygulama işlemlerinin hukuka uygunluğunun yargısal denetiminde idari yargı yerlerinin görevli bulunduğu kuşkusuzdur.

Bu durumda, TEKEL İdaresince, kendisine tanınan düzenleme yetkisi kapsamında çıkarılan Yönetmelik kuralına göre tesis edilen işleme karşı açılan davanın, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 2/1-a. maddesinde yer verilen "idari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılan iptal davaları" kapsamında görüm ve çözümünde idari yargı yerleri görevli bulunmaktadır.

Açıklanan nedenlerle, İstanbul 1. İdare Mahkemesi'nce verilen görevsizlik kararının kaldırılması gerekmektedir.

SONUÇ : Davanın çözümünde İDARİ YARGININ görevli olduğuna, bu nedenle İstanbul 1. idare Mahkemesi'nin 19.12.1996 gün ve E: 1996/317, K: 1996/1705 sayılı GÖREVSİZLİK KARARININ KALDIRILMASINA, 9.7.2001 gününde KESİN OLARAK OYBİRLİĞİ İLE karar verildi.